De Doe-modus en de Zijn-modus
De mindfulnesstraining is een 8-weeks programma van een dagdeel per week, ontwikkeld door dr Jon Kabat-Zinn aan de Universiteit van Massachusetts in 1978. In eerste instantie richtte het programma zich op het leren omgaan met stress en lichamelijke klachten. Halverwege de jaren 90 is het programma uitgebreid met principes en technieken uit de cognitieve therapie door Prof.dr. Zindel Segal, prof. dr. M. Williams en dr J. Teasdale.
Het is hierdoor een vernieuwend programma geworden ter voorkoming van terugval bij patiënten met depressie. Het vermindert angstklachten en piekeren.
Klinisch- wetenschappelijk onderzoek heeft inmiddels de effectiviteit van de methode bewezen.
Het mooie van de mindfulnesstraining vind ik zelf de harmonieuze opbouw van aandachtoefeningen in het trainen van de aandacht. Het vermogen tot reflectie wordt hierdoor vanzelf sterker en de psychische draagkracht neemt toe. Meditatie kan als onverwachte bloem in het aandachtig-zijn opbloeien.
In het volgende stukje beschrijf ik de Doe- en Zijn-modus, begrippen uit het programma. Ik ben hierin geïnspireerd door hetgeen Mark Williams e.a. schrijven in “Mindfulness en bevrijding van depressie enzo”.
Doe-modus en Zijn-modus zijn twee mogelijke standen van de geest.
De Doe-modus is een combinatie van denken en handelen.
Denken is een schitterend aspect van ons mens-zijn. In open aandacht heeft het kwaliteiten als oorspronkelijkheid, creativiteit, wijsheid, speelsheid. Het kan reflectief, oplossingsgericht, associatief en filosofisch zijn. Het verrijkt ons leven, geeft aangename gevoelens en leidt tot constructief handelen.
Maar helaas bestaat er ook de mogelijkheid tot piekeren, malen, 1000 keer hetzelfde denken. De aandacht lijkt vastgelopen in een groef, waaruit we ons niet los lijken te kunnen maken. We zijn gevangen binnen denkbeeldige kaders.
We hebben allemaal wel van die ons vertrouwde, irrationele gedachtepatronen. Als we een sombere, neerslachtige stemming hebben kunnen de volgende gedachten opduiken: “Ik ben waardeloos. Ik doe er niet echt toe. Ik mag er eigenlijk niet zijn. Iedereen is beter, interessanter, leuker, mooier dan ik ben. Ik zal nooit meer gelukkig zijn. De somberheid zal altijd blijven bestaan. Niemand houdt echt van mij”.
Zijn we meer geneigd altijd keihard te willen werken, zonder onszelf voldoende rust te gunnen, kan dit leiden tot onrust en oververmoeidheid en liggen de volgende gedachten op de loer: “Ik moet dit werk perfect doen, anders zal iedereen weten dat ik minder goed ben dan ze dachten. Deze klus moet op tijd af, anders stort de hele boel in elkaar. Ik mag niet genieten, niet ontspannen want daar heb ik het veel te druk voor. Als ik niet oplet, val ik door de mand en dan zien ze hoe ik echt ben. Ik moet alles en iedereen aandacht geven, behalve mezelf”.
Als we in dit soort gedachtepatronen blijven hangen en ook nog eens geloven dat ze de werkelijkheid zijn in plaats van tijdelijke verschijnselen in de geest, kunnen zij leiden tot emoties van angst, machteloze boosheid, ongeduld, onrust, stress.
Of tot een versterking van de stemming van somberheid en lusteloosheid. We vergeten dat we ergens in ons leven dit soort foute conclusies hebben getrokken uit gedrag of opmerkingen van onze opvoeders, leeftijdgenootjes of anderen. In tijden van somberheid vergeten we dat er ook perioden zijn waarin we ons wel goed voelen. Er ontstaat een wisselwerking. De negatieve gedachten en emoties versterken elkaar. Je komt in een soort loop terecht. En zeker als je in een dip zit, is het oppassen geblazen!
Maar gelukkig hebben we het vermogen dit proces te doorbreken en meer te leven vanuit de Zijn-modus.
De Zijn-modus is een staat van zijn waarin we accepteren wat er is. Het leidt tot een grotere tolerantie voor onbehagen.
We zijn volledig aanwezig in het Nu, bewust van wat er is aan gedachten, gevoelens, kleuren, geuren, smaken, sferen. We nemen waar vanuit een helder, open bewustzijn, stil, sereen, vrij, in flow. We ervaren de werkelijkheid op een nieuwe manier.
Hoe komen we in deze vrije staat van Zijn? Soms overkomt het ons onverwacht terwijl we aandachtig aan het werk zijn, ontspannen buiten wandelen of fietsen, genieten van een hobby. Als we een spelend kind zien, onze geliefde ons in de ogen kijkt, een zonsondergang beleven of naar muziek luisteren. Of op een ander onverwacht moment.
Daarnaast hebben we als mens de mogelijkheid deze zijnstoestand bewust toegankelijk te maken voor onszelf op elk moment. Naarmate onze aandacht stabieler is en we meer in staat zijn deze zelf te richten in plaats van ons onbewust mee te laten slepen in alles wat onze aandacht vraagt in de buiten- en binnenwereld, zal het vermogen toenemen ontspannen te verblijven in deze heldere staat van Zijn.
Dat vraagt voor de meesten van ons oefening. In het Oosten is men hier meer vertrouwd mee dan bij ons in het Westen. Maar gelukkig worden bewustzijnsoefeningen, getoetst aan wetenschappelijke kennis over stress, depressie, angst, piekeren en inzichten in de neurobiologie, steeds toegankelijker voor ons.
Beluister hier de 3-minuten-ademruimteoefening
Volledig aandachtig-zijn leidt vanzelf op den duur tot het toegankelijk zijn van de heldere Zijnstoestand, waarin voor piekeren geen ruimte is!
Des te meer ruimte voor gedachten met kwaliteiten als oorspronkelijkheid, creativiteit, wijsheid, speelsheid en oplossingsgerichtheid. <
Marijke Hendriks
11 november 2011